ექოლალია არის სხვა ადამიანის მიერ წარმოთქმული სიტყვების და ფრაზების განმეორება (მაგ, “რა გქვია? პასუხი – “რა გქვია?”) სტატისტიკის მიხედვით, აუტიზმის მქონე ვერბალური პირების 75%-მდე ავლენს ექოლალიას რაიმე ფორმით. ის ოდესღაც განისაზღვრა, როგორც “სიტყვის ან სიტყვათა ჯგუფის უაზრო განმეორება, რომელიც ახლახან წარმოთქვა სხვა პირმა”, თუმცა, მკვლევრებმა (Prizant & Duchan და სხვებმა) აღმოაჩინეს, რომ ექოლალიას შეიძლება ჰქონდეს ძალიან ბევრი საკმაოდ მნიშვნელოვანი ფუნქცია აუტიზმის მქონე ადამიანისთვის (აქედან გამომდინარე, ეს არ არის “უაზრო”). მათი აზრით, დაუყოვნებელ ექოლალიას ისინი მიმართავენ მოკლევადიანი მეხსიერების “გასავარჯიშებლად” ანუ მოსმენილის მეხსიერებაში გადაყვანის პროცესს ახორციელებენ. გარდა დაუყოვნებელი ექოლალიისა, გვხვდება ასევე დაგვიანებული ექოლალია. ადამიანები უფუნქციოდ იმეორებენ სატელევიზიო რეკლამებს, საყვარელი ფილმების სცენარებს და ა.შ. დაგვიანებული ექოლალია, როგორც ჩანს, გავლენას ახდენს გრძელვადიან სმენის მეხსიერებაზე და ამ მიზეზით, შეიძლება განსხვავდებოდეს უშუალო ექოლალიისგან. იმის გამო, რომ ის შეიძლება მოიცავდეს მთელი სკრიპტების წარმოთქმას, ხშირად ფიქრობენ, რომ მიანიშნებს თითქმის გენიალური ინტელექტის არსებობაზე.

აუტიზმის მქონე ადამიანებზე საერთო სტერეოტიპი არის ის, რომ ისინი „საკუთარ სამყაროში“ არიან. ექოლალიაც ამ სტერეოტიპის ერთ-ერთი “მტკიცებულებაა” და განსხვავდება იმისგან, რასაც “ნორმალურს” უწოდებენ. თუმცა, როცა მათი ექოლალიის კომუნიკაციურ ბუნებას ვუყურებთ, სტერეოტიპი იწყებს ნდობის დაკარგვას. აუტიზმის მქონე პირები ურთიერთობენ და ურთიერთობენ, თუმცა ამას სხვადასხვა გზით აკეთებენ. ექოლალია ენის შესწავლის ნორმალური საშუალებაა. ბავშვების უმეტესობა იყენებს ექოლალიას ენის შესასწავლად. ბავშვების უმეტესობა რიტმულად ლაპარაკობს. მოგვიანებით ისინი კოპირებენ ბგერებს, სიტყვებს და საბოლოოდ ფრაზებსა და წინადადებებს. ეს ცნობილია როგორც “გეშტალტის” ენის შეძენის სტილი. გეშტალტი ნიშნავს მთლიანს, ამიტომ, გეშტალტის სახით ენის სწავლა იქნება მისი მთლიანობით სწავლა. მაგალითად, “დედა” ნიშნავს “დედას” მთელი გამოცდილების გამო, ანუ დედის სუნი, სახლი, სადაც დედა ცხოვრობს, დედის ხმა და ა.შ. ბავშვების უმეტესობა ენის ათვისებას იწყებს ამ გეშტალტის ფორმის გამოყენებით, მაგრამ სწრაფად გადადის ანალიტიკურ ფორმაზე. ბავშვები იწყებენ ენის გამოყენების ანალიზს სხვა კონტექსტში და ხვდებიან, რომ „დედა“ არის სიტყვა, რომელსაც შეუძლია წარმოადგინოს სხვა საგნები, გარდა მათი სპეციფიური „დედა“-ს გამოცდილებისა.

ექოლალიას არსებობა აუტიზმის მქონე ადამიანებში ფაქტობრივად გამოვლინდა, როგორც დადებითი ნიშანი. ლოვაასმა აღმოაჩინა, რომ ექოლალია მნიშვნელოვანი პროგნოზული მაჩვენებელია მომავალი ენის განვითარებისთვის. ჰაულინმა ფაქტობრივად, აღმოაჩინა, რომ აუტიზმის მქონე ბავშვებს, რომლებსაც ექოლალია ჰქონდათ, მოგვიანებით ცხოვრებაში განუვითარდათ კარგი ფრაზები, მიუხედავად იმისა, გაიარეს თუ არა ინტენსიური ენობრივი ტრენინგი. 

აუტიზმის მქონე პირისთვის ექოლალიას სარგებლიანობის მიუხედავად, ჩვევამ შეიძლება ხელი შეუშალოს სოციალურ ინტერაქციას და სწავლის პროცესს. ამიტომ, მკვლევართა უმეტესობა ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ დაეხმაროს ადამიანს ენის უფრო შემოქმედებით ფორმაზე გადასვლაზე.

აღმოჩნდა, რომ აუტიზმის მქონე პირი უფრო ხშირად იყენებდა ექოლალიას, როდესაც მან არ იცოდა შესაბამისი პასუხი კითხვაზე ან ბრძანებაზე. მათი შინაგანი მდგომარეობა კი, რომელიც ექოლალიით იყო “გადაფარული” სირცხვილის განცდა იყო. ამიტომ მკვლევრები აუტიზმის მქონე პირებს ასწავლიდნენ ეთქვათ „არ ვიცი“ კითხვებზე, რომლებსაც ადრე უსვამდნენ და არ იცოდნენ პასუხი. რამოდენიმეჯერ განმეორებულ ზემოთხსენებულ პასუხზე კი ხვდებოდნენ რომ ეს პასუხი არა სამარცხვინო, არამედ უბრალოდ დიდი საღი აზრია! ეს ნიშნავს იმას, რომ ბავშვმა შეძლო ამ ახალი ფრაზის სათანადოდ გამოყენება.

ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური მეთოდი ექოლალიის დასაძლევად არის ფუნქციური ბარათები და მათი სწორად გამოყენება. წარწერის და ნახატის შეკავშირება. დადებითი პასუხის მიღების შემთხვევაში მისი განმტკიცება (მისი საყვარელი ტკბილეულით, სათამაშოთი ან სხვა რამით).

Judevine აუტიზმის ცენტრი რეკომენდაციას უწევს შემდეგი პროცედურის გამოყენებას, როდესაც აუტიზმის მქონე ბავშვი ექოლალიას მიმართავს. ექოლალიას მკურნალობა გულისხმობს ბავშვის სიტყვებზე რეაგირებას – თუ ბავშვს ვეკითხებით: “გინდა წვენი?” შეკითხვის დასმის შემდეგ, თქვით: „არა გმადლობთ“. ან: “მგონია, რომ რაღაცის თქმა გინდა.” შემდეგ გამოიყენეთ ჟესტების ენა ან სხვა ვიზუალური ნიშანი, რათა უბიძგოთ ადამიანს თქვას: “მე მინდა ცოტა წვენი”. ანალოგიურად, თუ თქვენ ჰკითხავთ ბავშვს: “გსურს ორცხობილა? დიახ თუ არა” ? და ის ეხმიანება თქვენს ბოლო სიტყვას (“არა”), მიიღეთ ეს პასუხი. “არა” თქვი, “არა უშავს, მაშინ მხოლოდ მე შევჭამ ორცხობილას”. თუ გეჩვენებათ, რომ ბავშვს ნამდვილად სურს ორცხობილა, თქვით: “როგორც ჩანს, შენ გადაიფიქრე, თუ გსურს ორცხობილა, თქვი “დიახ”. მოითხოვეთ “დიახ” და განამტკიცეთ სწორი პასუხი.

ექოლალია შეიძლება იყოს მუდმივი  პრობლემა აუტიზმის მქონე პირებისთვის, მათი ოჯახებისთვის და მასწავლებლებისთვის. მაგრამ როგორც ჩანს, ექოლალია არ არის მხოლოდ პრობლემური ქცევა. ექოლალია აუტიზმის მქონე პირის კოგნიტური და ენობრივი განვითარების ფუნქციური ნაბიჯია. იმედი მაქვს, გარკვეული სტრატეგიები დაგეხმარებათ იმაში, რომ სწორად წარმართოდ ამ განსაკუთრებული ადამიანების განვითარება.

ავტორი: ნათია ვარდია

აღნიშნული მასალა წარმოადგენს "საქართველოს ბავშვების" ინტელექტუალურ საკუთრებას და შესაბამისი საავტორო უფლება დაცულია